Комплексная работа
9 клас
1. Запішыце ў транскрыпцыі словы, у якіх
ёсць прыстаўны (устаўны) гук [j] ([й]).
Алімпіяда,
гераіня, інтарэс, заінтрыгаваць, яны ад іскры, іхні, іржышча, кліент.
Максімальная колькасць балаў – 2;
адно слова – 0,5 бала;
няправільна выпісанае слова – мінус
0,5 бала
2.
Успомніце беларускія
словы і словазлучэнні, эквівалентныя наступным запазычаным. Запішыце.
Адэкватны – … , індыферэнтны – …
, маніторынг – … , кампетэнцыя – … , баталія – … , дыскусія – … , антыпатыя –
... , рандэву – … .
Максімальная
колькасць балаў – 4;
адно слова
– 0,5
3.
Запішыце фразеалагізмы,
семантычна суадносныя з наступнымі словамі.
Забыцца – … ; насміхацца – … ;
заблытать – … ; перабольшваць – … ; бессаромна – … ; недарэчнасць – … ;
нечакана – … ; моцна (спаць) – … .
Максімальная колькасць балаў – 4;
0,5 бала за фразеалагізм
4. Перакладзіце на беларускую мову.
За несколько минут, с некоторых пор, красная гвоздика,
притяжательное местоимение, встретиться на рассвете, поблагодарить учеников
старших классов, смеяться над бездельником, ароматное яблоко, идти по полям, не
пришёл из-за болезни.
Максімальная колькасць балаў – 5;
адно словазлучэнне – 0,5 бала
5. Выпішыце неразвітыя сказы.
1.
Пачнём чытаць. 2. Жыта як сцяна. 3. Усе ў полі. 4.
Дачакаліся жніва. 5. Пачнём з усходам сонца. 6. Буду камбайнёрам. 7. Ціхая
раніца. 8. Ясь не ў гуморы. 9. Праца ў полі ўсім была ў радасць. 10. Зелянеюць
луг і поле.
Кожны
правільны сказ – 0,5 бала;
няправільны
– мінус 0,5 бала
6. Падкрэсліце канструкцыі, якія знаходзяцца па-за
межамі сістэмы словазлучэнняў.
Па-юнацку бадзёра, лататы даваць,
рыхтавацца да алімпіяды, уздоўж лесу, горад Мінск, бадай поўны, іскрысты снег,
паварот направа, адказваць на пытанні, дзень марозны, пайшлі адпачываць, жменя
ягад.
Правільна падкрэсленая канструкцыя – 0,5 бала;
няправільна падкрэсленая канструкцыя – мінус 0,5 бала
7. Выпішыце толькі імёны і прозвішчы вядомых вам
беларускіх мовазнаўцаў.
Міхал Клеафас Агінскі, Заір
Ісакавіч Азгур, Любоў Адамаўна Антанюк, Браніслаў Адамавіч Тарашкевіч, Анатоль
Сцяпанавіч Вялюгін, Яўхім Фёдаравіч Карскі, Аляксандр Аляксандравіч Лукашанец,
Галіна Мікалаеўна Малажай, Васіль Дзянісавіч Старычонак, Уладзімір Андрэеевіч
Калеснік, Фёдар Міхайлавіч Янкоўскі.
Адно імя і прозвішча – 0,5 бала
8. Якога
чалавека называюць “персона нон грата”?
Максімальная колькасць балаў – 2
9. Запішыце, як называюцца:
1. Пальцы
на руцэ.
2. Асноўныя
роды літаратуры.
3.
Стылістычная фігура або мастацкі прыём, заснаваны на перабольшанні якіх-небудзь
уласцівасцей чалавека, прадмета ці з’явы з мэтай звярнуць на гэтыя ўласцівасці
асаблівую ўвагу.
4. Агульнае
найменне для ўсёй сям’і, якое дзеці атрымліваюць звычайна ад бацькі.
5. Наступны
дзень пасля сягонняшняга.
6. Асобны
лісток з вяночка кветкі.
Максімальная колькасць балаў – 3;
кожнае слова – 0,5 бала.
Заданне 1. Запішыце, які гук абазначаецца літарай з у прыведзеных словах.
Максімальная колькасць балаў – 5.
1. заяц
|
[
]
|
6. звер
|
[ ]
|
2. казка
|
[
]
|
7. зжаваць
|
[ ]
|
3. зорка
|
[
]
|
8. зіма
|
[ ]
|
4. лаз
|
[
]
|
9. згінаць
|
[ ]
|
5. змена
|
[
]
|
10. зжыць
|
[ ]
|
Заданне 2. Запоўніце табліцу, аднавіўшы адносіны паміж перыфразамі і іх сінонімамі.
Максімальная
колькасць балаў – 5.
Перыфраза
|
Сінонім
|
зямля прадзедаў
|
|
сынаў сын
|
|
беларускі шоўк
|
|
блакітны дах
|
|
блакітнае паліва
|
Заданне 4. Пры вызначэнні месца падзеі мы ўжываем
варыянты на Беларусі і ў Беларусі:
У 1596 г. у Вільні Зізаній надрукаваў першы на Беларусі буквар з малюнкамі ў тэксце; У VII ст. да н.э. на Беларусі
бронзавы век змяніўся жалезным – Ужо ў 2011-м у Беларусі запланавана
ўзвесці 9 мільёнаў квадратных метраў жылля; Помнік цэгле адкрыты ў Беларусі. Абодва яны
адпавядаюць літаратурнай норме, але маюць розныя сэнсавыя адценні. Назавіце іх.
Максімальная
колькасць балаў – 3.
Абгрунтаванне
Заданне 5. Запішыце па два прыклады назоўнікаў і ўтвораных ад іх пры дапамозе
ўказаных суфіксаў якасных прыметнікаў.
Максімальная колькасць балаў – 5.
Суфіксы
|
Пары слоў
|
-н-
|
надзея →
надзейны;
|
-ов- (-ав-)
|
|
-ават- (-яват-)
|
|
-аст- (-яст-)
|
|
-іст- (-ыст-)
|
|
-ів- (-ыв-)
|
Заданне 6. У якім з прыведзеных сказаў дапушчана памылка: 1)
У кухоннай шафе стаялі салатніцы, пакеты, маслёнкі, каробкі, банкі, бутэлькі і
іншы посуд; 2) На стале стаяла ўжо вячэра: каўбаса, сыр, хатняя вяндліна,
чорная кава. Патлумачце прычыну гэтай памылкі.
Максімальная колькасць балаў – 2.
Заданне 7. Падумайце і адкажыце, на чым
заснаваны эфект камічнасці ў прыведзеным дыялогу.
Максімальная колькасць балаў – 5.
Афіцыянт звяртаецца да жанчыны, якая садзіцца за столік:
– Колькі вас?
– Нас удвух...
– Яны падыдуць пазней?..
Заданне 8.
Літаратура – мастацтва
слова. Літаратурныя творы, як і творы іншых відаў мастацтва, ствараюць
таленавітыя людзі. Што з ніжэй пералічанага характарызуе літаратурны талент?
Максімальная колькасць балаў -
3
а) уменне будаваць яркія, эфектныя фразы;
б) уменне бачыць звычайныя рэчы незвычайнымі, ствараць вобразы;
в) дасканалае
веданне сістэмы родаў, відаў, жанраў, тэрмінаў і паняццяў тэорыі літаратуры;
г) уменне
дакладна пераказваць уласныя назіранні іншым людзям;
д) уменне бачыць
жыццё ў яго паўнаце і багацці, дакладна перадаваць думкі і пачуцці людзей
сродкамі мовы;
е) дакладнае
веданне граматычных і сінтакічных законаў мовы, арфаграфічных правілаў;
ж) уменне бачыць
звычайныя рэчы прыгожымі.
Заданне 9.
Беларусь
як краіна і беларусы як народ – асноўныя вобразы нашай літаратуры. Вам вядомы
ўзоры грамадзянскай лірыкі Янкі Купалы (“Спадчына”), Якуба Коласа (“О край
родны, край прыгожы!” – урывак з паэмы “Сымон-музыка”), Максіма Багдановіча
(“Слуцкія ткачыхі”), Уладзіміра Караткевіча (“Беларуская песня”), іншых
аўтараў. Што з пералічанага ніжэй яднае ўсе гэтыя творы?
Максімальная
колькасць балаў - 6
а) Думка, што помніць, любіць бацькоў,
дапамагаць ім у штодзённых справах — святы
абавязак
дзяцей.
б) Усе без выключэння беларускія пісьменнікі любяць
апісваць родныя краявіды,
прыроду,
стыхіі.
в)
Праз выяўленае ў творах абвостранае пачуццё любові да Бацькаўшчыны літаратура
непасрэдна ўплывала і ўплывае на
фарміраванне беларускай нацыі.
г)
Беларускія чытачы не хочуць чытаць ні пра што іншае, акрамя як пра Беларусь
д) Сімвалічныя
вобразы гусляў, дудкі, жалейкі, піяніна, скрыпкі – увасабленне мастацтва
і паэзіі ў цэлым.
е) Герой беларускай літаратуры цесна звязаны з
навакольным светам, прыродай
ж) Высокі
патрыятычны пафас, урачыстасць інтанацыі, эмацыянальнасць выказвання,
метафарычнасць мовы.
Заданне 10. Устаўце
прапушчаныя словы. Назавіце аўтара, жанр, твор.
Максімальная колькасць балаў - 6
Бывае, праўда вочы коле...
Раз гнаў пастух свіней у поле.
Адзін вялізарны
_________,
Які аббегаў вёску ўсю,
За раніцу ________________
завуголле,
Цяпер такі меў выгляд важны,
Што носа не дастаць і сажнем –
Вышэй за ўсіх ён сам сябе лічыў.
А што ў самога
_____________,
Не бачыў гэтага, аднак. <…>
1.
РАЗМЯРКУЙЦЕ СЛОВЫ НА ЧАТЫРЫ ГРУПЫ І ЗАПІШЫЦЕ Ў ТАБЛІЦУ.
Максімальная
колькасць балаў – 10.
Адказ, перабежчык, сцежка, дзверы, на дарожцы, носішся,
цвёрды, счарсцвець, плацдарм, звечарэла, езджу, адвесці, айсберг, сшыць,
стажкі, носьбіт, у печцы.
Асіміляцыя па глухасці і звонкасці
|
Асіміляцыя па мяккасці
|
Асіміляцыя свісцячых да шыпячых
|
Асіміляцыя шыпячых да свісцячых
|
2.
ЗАПОЎНІЦЕ ТАБЛІЦУ.Максімальная колькасць балаў – 5.
Жыць, жылец, абязводжаны, недасаліць, здзіўляцца,
прачытаў, здавалася, безумоўна, пішучы, прыслоўе.
прыстаўка (прыстаўкі)
|
корань
|
суфікс (суфіксы)
|
Канчатак
|
постфікс
|
|
1
|
|||||
2
|
|||||
3
|
|||||
4
|
|||||
5
|
|||||
6
|
|||||
7
|
|||||
8
|
|||||
9
|
|||||
10
|
3.
РАСКРЫЙЦЕ СЭНС ФРАЗЕАЛАГІЗМАЎ.
Максімальная
колькасць балаў – 3.
Як май змаяваў
|
|
Варона загуменная
|
|
Рассыпацца дробным макам
|
|
Паскакаць дроздзіка
|
|
Даваць гарбуз
|
|
Як пугай па вадзе
|
4.
ПАДКРЭСЛІЦЕ МАТЫВАВАНЫЯ СЛОВЫ.
Максімальная
колькасць балаў – 5.
Абшыўка, аб’ява, агрэст, бераг, бярэзнік, вера, вочнік,
груда, дворнік, жывіца.
5.
УТВАРЫЦЕ АД НАЗОЎНІКАЎ ПРЫНАЛЕЖНЫЯ ПРЫМЕТНІКІ.Максімальная
колькасць балаў – 4.
.
Жэня (м. р.)
|
|
Жэня (ж. р.)
|
|
Бабуля
|
|
Дзядуля
|
|
Сябар
|
|
Сяброўка
|
|
Маці
|
|
Удава
|
6.
АД ДЗЕЯСЛОВАЎ УТВАРЫЦЕ УЛАСЦІВЫЯ БЕЛАРУСКАЙ МОВЕ
ДЗЕЕПРЫМЕТНІКІ.Максімальная колькасць балаў – 3.
Змалоць
|
|
Абмалаціць
|
|
Зашкліць
|
|
Зберагчы
|
|
Распароць
|
|
Застыць
|
7.
ПАДКРЭСЛІЦЕ СПАЛУЧЭННІ СЛОЎ, ЯКІЯ НЕ З’ЯЎЛЯЮЦЦА
СЛОВАЗЛУЧЭННЯМІ.
Максімальная
колькасць балаў – 4.
Наперадзе калоны, недалёка ад нас, давайце пазнаёмімся,
луг і поле, толькі вучні, самы добры, поле ўзарана, вельмі моцны, нягледзячы на
надвор’е, ні рыба ні мяса, пятнаццаць чалавек, сходзім заўтра.
8.
ВЫЗНАЧЦЕ ТЫП СКАЗА. ПАСТАЎЦЕ Ў ДУЖКАХ АДПАВЕДНУЮ ЛІЧБУ: 1
– СКАЗ ДВУХСАСТАЎНЫ, ПОЎНЫ; 2 – СКАЗ ДВУХСАСТАЎНЫ, НЯПОЎНЫ; 3 – СКАЗ
АДНАСАСТАЎНЫ.
Максімальная
колькасць балаў – 5.
1. Але гэта не ўзрушыла яго. ______
2. За ноч падкінула сняжку. ______
3. А ў зубах яго шчупак. ______
4. Дзверы зноў адчыніліся. ______
5. А выйшла наадварот. ______
6. Там лес. ______
7. У Беларусі бульбу называюць другім хлебам. ______
8. Сёння сход аматараў рэдкай кнігі. ______
9. Будзьце ласкавы, перадайце мне тую газету. ______
10. Вечар быў цёмны.
______
9. АФОРМІЦЕ ТЭКСТ У АДПАВЕДНАСЦІ З АРФАГРАФІЧНЫМІ І ПУНКТУАЦЫЙНЫМІ
НОРМАМІ.
Максімальная
колькасць балаў – 6.
За кожную памылку
здымаецца 0, 5 бала.
Вось гісторыя твая Беларусь. Па
земл... тваіх праходзілі з агнём і мячом т…ўтонскія рыцары мангола-татарскія
орды шведы Карла ХІІ палкі Напал...она.
Разбуралі і нішчылі цябе свае ж князькі і магнаты а…аючы твае гарады і сёлы ў пасаг ці
прагульваючы ў карты а пасля а...ваёўваючы і дзелячы іх зноў паміж сабою. Не
пыталі ў цябе у народа твайго, з кім ён хоча быць, а палілі спусташалі знішчалі
аж да таго, што ад гарадоў і сёл тваіх не заставалася і знаку. Гэта ж
напэўна толькі пасля карэ…ага вынішчэння,
калі ад паселішчаў заставаліся адны пап…лішчы, можна было на месц... колішніх
могілак рабіць базарную плошчу не баючыся грах... перад Богам а на касцях
людзей засаджваць сады. А колькі па земл... тваіх пра..шло вялікіх і малых
войнаў калі крамсалі і ...рвалі цела тваё на кавалкі. І кожны прышлец стараўся
скарыць цябе. Колькі ж сыноў тваіх загубле...а з пахаваннем і без пахавання
невядома кім і калі колькі …церлася іх
слядоў.
І я люблю цябе маці мая. І …хіляю
галаву перад усімі тваімі пап...лішчамі курганамі магіламі. І тымі,
старадаўнімі, і ўчарашнімі, што асталіся як пам...ць найлюцейшага змагання з
самай страшнай пачварай чорнай свастыкай. Гэтыя ахвяры святыя. Лепшыя людзі
твае прынялі смерць каб жыць нам далей Бацькаўшчына! (Паводле
Я. Скрыгана)
Алімпіяда па беларускай мове
9 клас
(Лінгвістычны конкурс)
1. Якімі гукамі адрозніваюцца наступныя
пары слоў? Запішыце гукі ў квадратных дужках.
Валы – вялі
Раён – радон
Азбест – айсберг
Маса – мяса
Валы – вялы
Бочцы – лодцы
2. Паставіць націск. Указаць словы з
варыятыўным націскам.
Аб’інелы, валавы (даход), вусы, дэфіс, засцежка, межавы, на працягу,
пісьменнасць, абыграны, дасуха, дачырвана, трызненне.
3. Падбярыце да рускіх фразем беларускія
адпаведнікі. Растлумачце іх значэнне.
Задавать тон, к морковкину заговенью, от горшка два вершка, турусы на колесах, и
вся музыка.
4. Назавіце слова, ад якога ўтвораны дадзеныя словы, назавіце спосаб утварэння.
Двоечнік, палкоўнічак, другагоднік, наслухаўшыся, непрыемны, хвалявацца.
5. Утварыце словазлучэнні назоўнікаў з
прыматнікамі, згрупуйце па роду назоўніка.
Фальш, Сож, бэр, балеро, папуры, лістаноша, Пціч, мікада, Мэры, бацька.
6. Утварыце словазлучэнні, захоўваючы
спецыфіку сувязі паміж словамі.
Паліць (печ), старэйшы (сястра), завесці (млын), бавіцца (цацкі), смяяцца
(ён), дзівіцца (ён).
7. Да слоў падбярыце беларускія
адпаведнікі:
Абсурд (лац.), ядваб (польск.), ваяж (фр.), фартуна (фр.), азарт (фр.),
апатыя (грэч.), скепсіс (грэч.).
8. Выпішыце выдзеленыя словазлучэнні,
перадаўшы лічэбнікі словамі. Дапасуйце да іх назоўнікі.
У 1895 (год)
3,4 (тысяча рабочых)
1,9 (мільён рублёў)
У 1913 (год)
У пачатку ХХ (стагоддзе)
1,5-2 (рубель)
11,5 (мільён рублёў)
70 (рубель)
Да 120 (рубель)
Не болей 1,5 (рубель)
9. Падкрэсліце канструкцыі, якія
знаходзяцца па-за межамі сістэмы словазлучэнняў.
Па-юнацку бадзёра, лататы даваць, рыхтавацца да алімпіяды, уздоўж лесу,
горад Мінск, бадай поўны, іскрысты снег, паварот направа, адказваць на пытанні,
дзень марозны, пайшлі адпачываць, жменя ягад.
10.
Раскрыйце
дужкі і запішыце словазлучэнні.
Іграць на (раяль)
Цвіценне (рапс)
Па (вуліцы) гарадоў
Не было (адказ)
Пастроіцца па (ранжыр)
Выпечка (рахат-лукум)
З генералам (Марэсьеў)
Перамог у (сутычка)
Сустрэліся ў (тыл) ворага
Аб вядомым (цясляр)
Алімпіяда па
беларускай мове
9 клас
(Лінгвістычны конкурс)
Ключы да заданняў
1.
Валы – вялі [в], [л], [ы] - [в’], [л’],
[і]
Раён – радон [й] - [д]
Азбест – айсберг [с], [т] - [й], [р], [х]
Маса – мяса [м] - [м’]
Валы – вялы [в] - [в’]
Бочцы – лодцы [б] - [л].
3 балы (0,5 бала за слова)
2.
Аб’Інелы, валавЫ (даход), вУсы, дэфІс,
зАсцежка, межавЫ, на працЯгу, пІсьменнасць/пісьмЕннасць, абыгрАны, дасУха,
дачЫрвана, трЫзненне.
6 балаў (0,5 бала за слова)
3.
Задавать тон – весці рэй
(быць завадатарам, верхаводзіць, аказваць уплыў на ход чаго-небудзь.
К морковкину заговенью – на святыя ніколі; на святыя Міколы; на тое лета, пасля
абеда; гэткаю парою і інш. (невядома калі, ніколі).
От горшка два вершка – кату па пяту; раку па вусы; на раз
аблізаць; кавалер – кату па каўнер і інш. (малы).
Турусы на колесах – журавель на хвойцы; мож і балота;
лухта непадсяваная; смаляны дуб; смаляная кабыла; плот з лебяды; казаў Халімон
рабой кабыле сон і інш. (недарэчнасць, небыліцы).
И вся музыка – і скрыпкі ў торбу; дуды ў мех і квіта; і квіта,
дзядзька Мікіта; ужо і па клёцках; дый годзе і інш. (на гэтым усё скончана).
5 балаў (0,5 бала за фразему, 0,5 – за тлумачэнне)
4.
Двоечнік ← двойка, суфіксальны спосаб
утварэння.
Другагоднік ← другі год, складана-суфіксальны
Палкоўнічак ← палкоўнік, суфіксальны
Наслухаўшыся ← наслухацца, суфіксальны.
Непрыемны ← прыемны, прэфіксальны
Хвалявацца ← хваляваць, постфіксальны.
3 балы (0,5 бала за слова)
5.
а) абразлівы фальш, паўнаводны Сож,
недапушчальны бэр, вялікасны мікада, справядлівы бацька – назоўнікі мужчынскага
роду;
б) прыгожая Мэры, ласкавая Пціч – назоўнікі жаночага роду;
в) палымянае балеро, любімае папуры – назоўнікі ніякага роду;
г) адказны лістаноша, адказная лістаноша – назоўнік агульнага роду.
6.
Паліць у печы, адказны за сястру,
завезці ў млын, бавіцца з цацкамі (у цацкі), смяяцца з яго, дзівіцца з яго.
3 балы (0,5 бала за словазлучэнне)
7.
Абсурд (лац.) – недарэчнасць,
бязглуздзіца.
Ядваб (польск.) – шоўк.
Ваяж (фр.) – падарожжа, паездка.
Фартуна (фр.) – удача, поспех.
Азарт (фр.) – задор, запал
Апатыя (грэч.) – абыякавасць, раўнадушша, вяласць.
Скепсіс (грэч.) – сумненне, недавер’е.
7 балаў
(1 бал за слова)
8.
У тысяча восемсот дзевяноста пятым годзе
Тры цэлыя і чатыры дзесятыя тысячы рабочых
Адна цэлая і дзевяць дзесятых мільёна рублёў
У тысяча дзевяцьсот трынаццатым годзе
У пачатку дваццатага стагоддзя
Паўтара-два рублі
Адзінаццаць цэлых і пяць дзесятых мільёна рублёў
Семдзесят рублёў
Да ста дваццаці рублёў
Не болей паўтара рубля
5 балаў (0,5 бала за словазлучэнне)
9.
Лататы даваць – фразеалагізм
Уздоўж лесу – прыназоўнік з назоўнікам
Бадай поўны – часціца з прыметнікам
Дзень марозны – дзейнік і выказнік
(0,5
бала за правільна падкрэсленую канструкцыю,
мінус
0,5 бала за няправільна падкрэсленую канструкцыю)
10. Іграць
на раялі, цвіценне рапсу, па вуліцах гарадоў, не было адказу, растроіцца па
ранжыру, выпечка рахат-лукуму, з генералам Марэсьевым, у сутычцы перамог,
сустрэліся ў тыле ворага, аб вядомым цесляру.
5 балаў (0,5 бала за кожнае слова)
Заданне 1. Спішыце прыказкі і прымаўкі, устаўце, дзе трэба, прапушчаныя
літары і знакі прыпынку. Запішыце словамі, колькі гукаў [і] у кожным сказе.
Максімальная
колькасць балаў — 4
№
|
Прыказка
|
Колькасць гукаў [і]
|
1.
|
1. Дзе нашыя вароны н...
л...таюць. 2. Н... хаты н... лапаты н... пакінуць. 3. Н... мела баба клопат... купіла парася. 4. Н... частуй
н... піўцом н... вінцом а прывітай шчыр...нькім слаўцом. 5. Н... памогуць і
чары як каму хто н... да пары. 6. Н... ў пень н... ў калоду н... ў плот
н...ўаз...род. 7. Імын...абораюхлебкро...м. 8. Н...селан... палада-вай котка сала.
Заданне 2. Прапанаваныя словы, якія размешчаны з улікам алфавітнага
парадку літар ад пачатку слова да канца (злева направа), размясціце і запішыце
ў алфавітным парадку літар ад канца слова да пачатку (справа налева) — так, як
гэта зрабілі Л.М.Вардамацкі і В.І.Несцяровіч у «Адваротным слоўніку беларускай
мовы».
Максімальная
колькасць балаў — 5 (0,25 бала за кожнае правільна
размешчанае
слова)
Аканіцы, аладка, барадаты, берагчы,
буслянка, бясхмар'е, вужака, гандаль, дзеканне, ежа, імгненне, нажніцы,
паддзёўка, па-трэцяе, планаванне, увасьмёх, учатырох, фанетыка, фартух,
цыгейка.
Заданне 3. Утварыце і запішыце словы, значэнне якіх пададзена
ўдужках.
Максімальная
колькасць балаў — 4 (0,25 бала за правіпьна
ўтворанае
слова)
Кароль → ... (жонка караля); ... (сын караля); ... (дачка
караля); ... (дзяржава, на чале якой стаіць кароль).
Цар → ... (жонка цара); ... (сын цара); ...
(дачка цара); ... (пярэднія дзверы ў царкоўным іканастасе, што вядуць у алтар).
Князь → ... (жонка князя); ... (дачка князя); ... (феадальнае
ўладанне на чале з князем); ... (правіць такім феадальным уладаннем).
Поп →... (яго сын); ...
(яго дачка (разм.)).
Ляснік→... (яго дачка (разм.))
Ляснічы →... (яго жонка).
Заданне 4. Сярод прапанаваных слоў вызначце і вьшішыце толькі тыя, што
з'яўляюцца назвамі прадуктаў харчавання. Патлумачце іх.
1 бал за кожнае слова і яго лексічнае значэнне
Бойлер, крэкер, стэйк, топік,
хот-дог, сайдынг, слаксы, чыпсы.
Заданне 5. Выпіпшце толькі тыя пары словазлучэнняў, якія не могуць
быць узаемазамяняльнымі. Патлумачце.
1 бал за
кожную выпісаную і патлумачаную пару
сезон грыбоў - грыбны сезон
месца працы - працоўнае месца
вокладка кнігі - кніжная вокладка
бутэлька малака - малочная бутэлька
сшыткі вучняў - вучнёўскія сшыткі
лісце бярозы - бярозавае лісце
мова літаратуры - літаратурная мова
спартсмен класа - класны спартсмен
Заданне 6. У слоўніку "Старабеларускі лексікон", аўтарамі
якога з'яўляюцца М.Р.Прыгодзіч і Г.К.Ціванова, прыводзяцца словы, якія
ўжываліся ў старабеларускай мове. Паспрабуйце здагадацца і запісаць, якія
сінонімы адпавядаюць гэтым словам у сучаснай беларускай літаратурнай мове.
Максімальная колькасць балаў - 4
Алфавіторь -..., букштабы -...,
дзвенкъ -..., мураль -..., набать -..., чернецъ -
..., бачмакгъ - ..., братина - ....
Заданне 7. Запоўніце табліцу.
Максімальная
колькасць балаў — 5
Беларускае слова
|
Рускамоўны адпаведнік
|
Рускае слова
|
Беларускамоўны адпаведнік
|
лук
|
лук (оружне)
|
лук (растение)
|
цыбуля
|
бяседа
|
беседа
|
||
ветка (железно-дорожная)
|
галіна
|
||
выгода
|
выгода
|
||
гадаць
|
гадать
|
||
ігрушка
|
игрушка
|
Заданве 8. У ТСБЛМ назоўнік ліса
мае два значэнні: 1. Драпежная жывёліна сямейства сабачых з вострай мордай і
доўгім пушыстым хвастом, а таксама яе футра. 2. перан. Хітры, ліслівы чалавек. Запішыце з адпаведнымі прыкладамі:
1) якім членам сказа з'яўляецца гэтае слова ў прамым значэнні; 2) якім членам
сказа з'яўляецца гэтае слова ў пераносным значэнні і чаму?
0,5 бала за
кожны сказ
Задавне 9. Запішыце дэфарміраваныя сказы. Выявіце, якім членам
сказа з'яўляюцца злучальныя словы ў прьведзеных сказах.
Максімальная
колькасць бапаў — 3 (0,5бала за кожную аперацыю)
1. Школа, які, узвышацца, на, горка, пабудаваць,
нядаўна. 2. Школа, які, нядаўна, пабудаваць, стаць, адна, з, добры. 3. ІПкола,
у, які, мы, вучыцца, мы, два, дом.
Заданне 10. Запоўніце табліцу.
Максімальная
колькасць балаў —4(0,5 бала за кожную правільна
запоўненую
клетку)
Гіпотэзы ўзнікнення фразелагізмаў
|
Фразеалагізмы
|
Значэнне
фразеалагізмаў
|
У аснове фразеалагізма біблейная гісторыя пра саракагадовы шлях іудзеяў з
егіпецкага рабства, якім Бог не раз пасылаў паратунак
|
||
'Мужчына, які кепска чуе'
|
||
Фразеалагізм паходзіць з маўлення спартсменаў-бегуноў на далёкія
дыстанцыі, якія пасля крайняй стомы адчуваюць прыліў сілы
|
||
Выток гэтага фразеалагізма - грэцкі міф пра сына Зеўса, які забіў свайго
сына і быў пакараны багамі: ён стаяў у падземным царстве ў вадзе, але не мог
спаталіць смагу, бо вада адступала, калі ён хацеў напіцца
|
Заданне 11.
Пісьмова
адкажыце на наступныя пытанні:
1) Пра
якога пісьменніка пісаў Уладзімір Караткевіч у лісце да Янкі Брыля ў 1964 г .? (1 бал)
"Дзівосны пісьменнік, стыліст,
Беларусь пяшчотна любіць, дыялогі - па-беларуску, стыль, побыт, фантазія,
народны характар — усе чыста беларускія... А гэта проста беларускі Гогаль ... I такі тыповы, рамантычны беларускі гафманізм! I такая фантазія!"
2) Як называецца прыём, выкарыстаны Піменам
Панчанкам у вершы "Паэзія"? Запішыце цалкам вобразнае выказванне
Гейнэ. (2балы)
Кажуць, непатрэбшчына —
Рыфмы нават геніяў.
А што рабіць з трэшчынай?
.
Помніце?Гейнэ.
Заданні 1 этапу
рэспубліканскай алімпіяды па беларускай мове і літаратуры
9 класс
2015/2016 навучальны год
|
Заданні
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
Усяго
|
|
Балы
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Заданне
1. Выпішыце з тэксту ўсе
словы, у якіх побач з галоснымі прысутнічаюць толькі глухія зычныя гукі.
Максімальная колькасць балаў – 2.
Сціх лістапада каляровы дождж.
Яшчэ імгненне – снег зямлю атуліць.
Зацягне лёдам ціхі бацькаў Сож
І светлую Бярэзіну матулі.
Бялюткі снег – куды пагляд ні кінь.
Бялюткі снег, дакуль захопіць вока.
Ды не спыняе лёд рачную плынь.
Нябачная, ідзе яна глыбока.
|
|
|
|
Заданне
2. Перакладзіце словазлучэнні
на беларускую мову..
Максімальная колькасць
балаў – 5.
Послать письмо по
адресу, поехать к сестре, приехать через месяц, поехать
на мельницу, уход за больным, охранять по ночам, охотиться за волком, раз в
неделю, управляющий делами, дышать полной грудью.
Заданне 3. Узнавіце фразеалагізмы, дапісаўшы патрэбныя
займеннікі.
Максімальная колькасць
балаў – 7.
1. Зарубіць …………………… на носе.
2. На …………………………. капыл
(перарабіць)
3. На ………………………….. лады.
4. Не з ………………………… рукамі.
5. Паспытаць …………………. хлеба.
6. Чуць на …………………….. вушы.
7. Як на ………………………. ліха.
Заданне
4. Якія словы адпавядаюць схемам: прыстаўка +
корань + суфікс + канчатак + постфікс (1); прыстаўка + корань + суфікс + суфікс
+ постфікс (2); прыстаўка + корань + канчатак (3); прыстаўка + корань + суфікс
+ суфікс + канчатак + постфікс (4).
Максімальная колькасць балаў – 6.
|
Слова
|
Адпаведная лічба схемы
|
Слова
|
Адпаведная лічба схемы
|
|
здзіўляцца
|
|
аддаляешся
|
|
|
замова
|
|
атручвацца
|
|
|
непакоіцца
|
|
перацягваецца
|
|
|
пагнулася
|
|
павязка
|
|
|
абліліся
|
|
прыслухаліся
|
|
|
спяшаючыся
|
|
увенчваецца
|
|
Заданне 5. Знайдзіце памылкі ў выказваннях. Запішыце
выказванні правільна.
Максімальная колькасць балаў – 5.
1. Суд высветліў, што меў месца папярэдні зговар падсудных.
2. Двух цудоўных коней прывёў бацька на падворак.
3. Слаўную веху мы будзем адзначаць у наступным годзе.
4. На доччын дзень нараджэння прыйшлі ўсе яе сябры.
5. Мы перанеслі бульбу кошыкамі ў тры захады.
Заданне
6. Назавіце часціну мовы па
прыведзеным вызначэнні і запішыце яе граматычныя формы.
Максімальная
колькасць балаў – 4 балы (1 – за названую часціну мовы, 3 – за формы)
Гэтая часціна мовы ўказвае на
асобу ці прадмет, якія ўтвараюць дзеянне самастойна, без чыёй-небудзь дапамогі
ці ўдзелу.
Гэта _______________________________
Яе граматычныя формы:
Заданне
7. Складзіце са слоў два
варыянты сказаў, у якіх прыметнікавы зварот адасабляецца і стаіць: 1) перад азначаемым словам; 2) пасля азначаемага слова.
Максімальная колькасць балаў – 4.
Бярозы, купчастыя, лясы,
песціла, сінявокая, цеплыні, і, ласкі, далёкія, і, поўная, смуга.
Заданне 8. Запішыце лічбы
словамі.
Максімальная колькасць балаў –
5.
|
не больш за 1870 рублёў
|
|
|
на 2 яблынях
|
|
|
перад 525 слухачамі
|
|
|
вызначылася 6219 ачкамі
|
|
|
Трактар з 4 вядучымі коламі
|
|
Заданне 9. Знайдзіце і закрэсліце два “лішнія” элементы ў кожным пераліку
літаратуразнаўчых тэрмінаў і паняццяў. Адказ абгрунтуйце.
Максімальная колькасць балаў – 6 (па 1 бале за правільна вызначаныя тэрміны, 1
бал – за абгрунтаванне).
1.
Партрэт,
паэма, пейзаж, дыялог, апісанне, раман.
2.
Жыціе,
рэнесансны гуманізм, хаджэнне, летапіс, пераклады Бібліі, павучанне.
Заданне 10. Падкрэсліце прозвішча пісьменніка, стагоддзе з дня нараджэння
якога шырока адзначалася на працягу 2014 года?
Максімальная колькасць балаў – 6.
1. Іван Шамякін
2. Кандрат Крапіва
3. Аркадзь Куляшоў
4. Уладзімір Караткевіч
Заданні 1 этапу
рэспубліканскай алімпіяды па беларускай мове і літаратуры
9 класс
2016/2017 навучальны год
|
Заданні
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
Усяго
|
|
Балы
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Заданне 1. Якія гукі абазначаюць падкрэсленыя літары?
Запішыце гукі ў квадратныя дужкі.
|
1) бярозка
[ ]; 2) мундзір
[ ]; 3) перабежчык
[ ]; 4) каўказскі [ ]; 5) не ведалі [ ]; 6) супрацьдымны
[ ]; 7) хрэсьбіны
[ ]; 8) cпартсмен
[ ].
|
|
Максімальная колькасць балаў – 4.
Заданне
2. Запішыце, з якім значэннем ужываюцца прыведзеныя ўстойлівыя выразы ў
сучаснай моўнай практыцы.
|
Сiняя птушка
|
|
|
Сляпое кацяня
|
|
|
Стрэляная птушка
|
|
|
Страляць
з гарматы па вераб’ях
|
|
Максімальная колькасць
балаў – 4.
Заданне
3. Перакладзіце
рускамоўныя словазлучэнні на беларускую мову такім чынам, каб дзеясловы ў
беларускамоўных адпаведніках не паўтараліся.
Устроить встречу -
_____________________________________________; устроить свадьбу -
___________________________________________________; устроить скандал -
__________________________________________________; устроить семейную жизнь -
__________________________________________; устроить комнату -
____________________________________________________
Максімальная колькасць балаў – 5.
Заданне 4. Разбярыце словы па саставу.
Жыць, жылец, абязводжаны, недасаліць, здзіўляцца,
прачытаў, здавалася,
безумоўна, пішучы, прыслоўе.
Максімальная колькасць балаў – 5.
Заданне 5. Выпішыце
са сказаў: 1) словы, у якіх прапушчана літара а 2) словы, у якіх
прапушчана літара ы 3) словы, у якіх прапушчана літара э.
1) Матчына хата ў змр...ку др...мотным. В...кны распятыя. Голыя сц...ны.
I правадоў уч...рнелыя вены п...ўняцца цішай, як токам гр...мотным. (Р.
Барадулін) 2) Таму ўжо будзе, мусіць, год, вуч...бную стр...льбу праходзіла
п...хота. (К Крапіва) 3) Гарачы м...довы вод...р ідзе з раніцы, поўнай
сцішанага звону. (Л. Левановіч) 4) Народ, зямля, радзіма - за іх св...ты
пр...стыж, за гэта тр...адзінства дз...ды ішлі - на крыж. (М. Маляўка) 5)
Сярод паэтаў, ар..штаваных па сфабрык...ванай справе Саюза вызвалення Беларусі,
быў і Уладзімір Мікалаевіч Дубоўка. Орд...р на яго ар...шт дз..вятнаццатага
ліп..ня тыс..ча дз...вяцьсот трыццатага г..да падпісаў намеснік старшыні АДПУ
СССР вядомы Гірш Ягода. (У. Міхлюк)
Максімальная колькасць балаў – 6.
Заданне 6. Выпішыце канструкцыі,
якія не з’яўляюцца словазлучэннямі:
Па-юнацку бадзёра, лататы даваць, рыхтавацца да
алімпіяды, уздоўж лесу, горад
Мінск, бадай поўны, іскрысты
снег, менш падрабязна, паварот направа, сорак два, адказваць на пытанні, дзень марозны, пайшлі адпачываць,
жменя ягад.
Максімальная колькасць балаў – 3.
Заданне 7. Складзіце са слоў два варыянты сказаў, у якіх прыметнікавы зварот
адасабляецца і стаіць: 1) перад азначаемым словам; 2) пасля азначаемага слова.
Максімальная колькасць балаў – 4.
Бярозы, купчастыя, лясы,
песціла, сінявокая, цеплыні, і, ласкі, далёкія, і, поўная, смуга.
Заданне 8. Запоўніце пустыя клеткі ў табліцы.
|
№
|
Пісьменнік
|
Месца нараджэння
|
|
1.
|
Ф. Скарына
|
|
|
2.
|
|
фальварак Вязынка
|
|
3.
|
|
вёска Акінчыцы
|
|
4.
|
М. Багдановіч
|
|
|
5.
|
У. Караткевіч
|
|
|
6.
|
|
вёска Бычкі
|
Максімальная колькасць балаў – 3.
Заданне 9. Запоўніце
табліцу.
|
Назва твора
|
Жанр
|
Аўтар
|
|
“Слуцкія ткачыхі”
|
|
|
|
“Магіла льва”
|
|
|
|
“Ганарысты парсюк”
|
|
|
|
“Паром на бурнай рацэ”
|
|
|
Максімальная колькасць балаў – 4.
Заданне 10. Пазнайце літаратурных
герояў. Назавіце твор і аўтара.
“Старшына _________________
раўнадушна паціснуў яе (руку), стрымана паціснуў халодную камбатаву далонь і
“вучоны” – у акулярах, высокі, сутулы баец ___________________; без крыўды,
шчыра зірнуў на камандзіра другі няўдака, на якога скардзіўся старшына, -
малады, са свежымі сумнымі вачыма радавы ________________.” “Нічога, чорт не
здрадзіць – свіння не з’есць, - бесклапотна пажартаваў пэтээравец ___________________
белабрысы, расшпілены на ўсе кручкі і гузікі, жулікаваты з выгляду хлопец.
Спаважна падаў сваю пухлую далонь непаваротлівы, мардаты ____________________ і
пачціва, прыстукнуўшы бруднымі абцасамі, развітаўся чарнявы, прыгожы
_______________________________”.
Максімальная колькасць балаў – 8.
Комментариев нет:
Отправить комментарий